Планета және 17 мақсат

Мазмұны

Планета және 17 мақсат атты білім беру материалына қош келдіңіз! Бұл бөлімде біз Жер планетасының болашағы үшін өте маңызды, Біріккен Ұлттар Ұйымы қабылдаған Тұрақты Даму Мақсаттарын (ТДМ) егжей-тегжейлі қарастырамыз. Біз олардың неліктен жасалғанын, олардың әрқайсысы неге бағытталғанын және әсіресе, осы мақсаттарға жетуде химия ғылымы мен технологияларының қандай шешуші рөл атқаратынын талқылаймыз.

Біз өмір сүріп жатқан ғаламшар – Жер – біздің ортақ үйіміз. Оның ресурстары шектеулі, ал адамзаттың қажеттіліктері үнемі өсіп отырады. Осы қажеттіліктерді қанағаттандыра отырып, болашақ ұрпақтың мүмкіндіктерін шектемеу – тұрақты дамудың негізгі қағидасы. 2015 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымына мүше 193 мемлекет 2030 жылға дейінгі кедейлікті жою, планетаны қорғау және барлық адамдардың бейбітшілік пен өркендеуін қамтамасыз етуге бағытталған 17 Тұрақты Даму Мақсатын (ТДМ) қабылдады. Бұл мақсаттар – адамзаттың басты мәселелерін шешуге бағытталған әмбебап әрекетке шақыру. Олар өзара байланысты және ешкімді назардан тыс қалдырмау қағидасына негізделген.

Тұрақты Даму Мақсаттарының (ТДМ) Тарихы және Маңызы

Тұрақты даму идеясы 1980-ші жылдардың аяғынан бастау алады, ол кезде әлем қоршаған ортаның нашарлауы мен әлеуметтік теңсіздік мәселелеріне алаңдай бастады. 1987 жылы БҰҰ-ның Брундтланд комиссиясының «Ортақ болашағымыз» атты баяндамасында «тұрақты даму» ұғымы анықталды: «Бұл – қазіргі ұрпақтың қажеттіліктерін болашақ ұрпақтың өз қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндігіне нұқсан келтірмей қанағаттандыратын даму». 2000 жылы қабылданған Мыңжылдық даму мақсаттары (МДМ) тұрақты дамуға жетудегі алғашқы ауқымды халықаралық бастама болды. Алайда, олардың мерзімі аяқталған соң, БҰҰ жаңа, кеңейтілген және әмбебап мақсаттар жиынтығын – Тұрақты Даму Мақсаттарын (ТДМ) қабылдады. Бұл 17 мақсат 2030 жылға дейін әлемнің кез келген еліне қатысты және олардың орындалуына барлық мемлекеттер жауапты.

ТДМ-ның маңызы оның кешенділігі мен өзара байланыстылығында жатыр. Олар тек экономикалық өсімге ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік әділеттілікке, қоршаған ортаны қорғауға және басқарудың тиімді жүйелерін құруға бағытталған. Әрбір мақсаттың өзіндік индикаторлары бар, олар прогресті бақылауға және қажетті түзетулер енгізуге мүмкіндік береді. Бұл мақсаттар – планетамыз бен адамзаттың әл-ауқатын жақсартуға арналған біртұтас жоспар.

17 Мақсатқа Шолу және Химияның Рөлі

Химия ғылымы Тұрақты Даму Мақсаттарына жетуде шешуші рөл атқарады. Күнделікті өмірімізде қолданылатын дәрі-дәрмектерден бастап, энергия өндіру әдістеріне дейін, таза су мен азық-түлік қауіпсіздігінен климаттың өзгеруімен күресуге дейін – барлық жерде химияның маңызы зор.

• ТДМ 1. Кедейліктің барлық түрін барлық жерде жою.

  Кедейлікпен күресуде химия тікелей де, жанама да үлес қосады. Мысалы, аурулармен күресуге арналған қолжетімді дәрі-дәрмектерді өндіру, ауыз суды тазарту технологияларын дамыту арқылы халықтың денсаулығын жақсартуға болады. Химия өнеркәсібінің дамуы жаңа жұмыс орындарын ашып, экономикалық өсімге ықпал етеді, бұл да кедейлікті азайтуға көмектеседі.

• ТДМ 2. Аштықты жою, азық-түлік қауіпсіздігін және толыққанды тамақтануды қамтамасыз ету, сондай-ақ тұрақты ауыл шаруашылығын дамыту.

  Ауыл шаруашылығында химияның рөлі ерекше. Тыңайтқыштарды, пестицидтерді және гербицидтерді өндіру егіннің өнімділігін арттырып, зиянкестермен күресуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, тағамды ұзақ сақтауға арналған орау материалдары, консерванттар және тағамдық қоспалар да химиялық өнімдер болып табылады. Жасыл химия принциптері тыңайтқыштар мен пестицидтердің қоршаған ортаға зиянын азайтуға бағытталған.

• ТДМ 3. Салауатты өмір салтын қамтамасыз ету және барлық жастағы адамдардың әл-ауқатын арттыру.

  Денсаулық сақтау саласында химияның маңызы зор. Дәрі-дәрмектерді синтездеу, диагностикалық тесттер мен медициналық құрылғыларға арналған материалдарды жасау, вакциналар өндіру – бұлардың бәрі химиялық зерттеулер мен технологиялардың нәтижесі. Гигиеналық заттар (сабын, дезинфекциялаушы құралдар) аурулардың таралуын болдырмауда маңызды рөл атқарады.

• ТДМ 4. Барлық адамдар үшін инклюзивті және әділ сапалы білім беруді қамтамасыз ету және өмір бойы оқу мүмкіндіктерін ілгерілету.

  Сапалы білім беру ТДМ жетудің негізі болып табылады. Химиялық білім беру студенттерге сыни ойлауды, мәселелерді шешу дағдыларын дамытуға көмектеседі. Ғылыми сауаттылық, оның ішінде химиялық сауаттылық, жастарды тұрақты дамуға қатысты шешімдер қабылдауға дайындайды және оларды болашақ инноваторлар ретінде қалыптастырады.

• ТДМ 5. Гендерлік теңдікке қол жеткізу және барлық әйелдер мен қыздардың құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту.

  Химия ғылымының өзі гендерлік теңдікті ілгерілетуге тікелей қатыспаса да, ғылым мен білім берудегі теңдік әйелдер мен қыздардың қоғамдағы рөлін күшейтеді. Химия саласындағы әйел ғалымдар мен инженерлердің қатысуын арттыру – гендерлік теңдіктің маңызды аспектісі. Ғылым мен технологияға тең қолжетімділік – инклюзивті қоғамның кілті.

• ТДМ 6. Барлығы үшін су мен санитарияның болуын және тұрақты басқарылуын қамтамасыз ету.

  Таза суға қолжетімділік – адамзаттың негізгі қажеттілігі. Химия суды тазарту (хлорлау, коагуляция, флокуляция, кері осмос) және ағынды суларды тазарту технологияларының дамуына үлкен үлес қосады. Жаңа химиялық сүзгілер мен мембраналар таза суды өндіруді арзан әрі тиімді етеді. Санитарлық қауіпсіздік үшін қажетті дезинфекциялаушы және тазарту құралдары да химиялық өнімдер болып табылады.

• ТДМ 7. Барлығы үшін қолжетімді, сенімді, тұрақты және заманауи энергияға қол жеткізуді қамтамасыз ету.

  Энергия өндіру және тұтыну химиямен тығыз байланысты. Жаңартылатын энергия көздерін (күн, жел) дамыту үшін күн панельдеріне (фотоэлектрлік элементтер), батареяларға және энергияны сақтауға арналған басқа да материалдарға химиялық зерттеулер қажет. Гидрогендік энергетика, биоотын өндіру, ядролық энергетика – бұлардың бәрі химиялық инженерия мен материалтанудың жетістіктеріне сүйенеді.

• ТДМ 8. Тұрақты, инклюзивті және орнықты экономикалық өсімге, толық және өнімді жұмыспен қамтуға және барлығы үшін лайықты жұмысқа ықпал ету.

  Химия өнеркәсібі – әлемдік экономиканың маңызды секторы, ол көптеген жұмыс орындарын құрады. Жасыл химияны дамыту, қалдықсыз технологияларға көшу жаңа, экологиялық таза өндірістерді құрып, тұрақты экономикалық өсімге ықпал етеді. Инновациялық химиялық өнімдер мен процестер жаңа нарықтар ашады.

• ТДМ 9. Орнықты инфрақұрылым құру, инклюзивті және тұрақты индустрияландыруға және инновацияларды ынталандыруға ықпал ету.

  Инфрақұрылымды дамыту үшін қажетті жаңа материалдар – цемент, металл қорытпалары, полимерлер, композиттер – химиялық зерттеулердің нәтижесі. Мысалы, жеңіл, берік және коррозияға төзімді материалдар көпірлер, ғимараттар мен жолдардың құрылысында қолданылады. Нанотехнологиялар мен материалтану саласындағы инновациялар өнеркәсіптің тиімділігін арттырады.

• ТДМ 10. Елдер ішіндегі және елдер арасындағы теңсіздікті азайту.

  Технологиялар мен инновацияларға тең қолжетімділікті қамтамасыз ету теңсіздікті азайтуға көмектеседі. Химиялық зерттеулер нәтижесінде жасалған арзан технологиялар мен өнімдерді (мысалы, күн энергиясы, су тазарту құрылғылары) дамушы елдерге енгізу олардың дамуына және өмір сүру деңгейінің артуына ықпал етеді.

• ТДМ 11. Қалалар мен елді мекендерді ашық, қауіпсіз, тұрақты және экологиялық таза ету.

  Қалалық ортаны жақсартуда химияның рөлі зор. Қалдықтарды басқару (қалдықтарды қайта өңдеу, қауіпті қалдықтарды залалсыздандыру), ауа ластануын азайтуға арналған катализаторлар, тұрақты құрылыс материалдары (энергия үнемдейтін, экологиялық таза) – бәрі де химиялық шешімдерді қажет етеді.

• ТДМ 12. Тұрақты тұтыну және өндіріс үлгілеріне көшуді қамтамасыз ету.

  Бұл мақсат айналмалы экономика қағидаларын енгізуді талап етеді. Химиялық өнеркәсіп өнімдерді өндіру, тұтыну және кейіннен қайта өңдеу циклдерінде маңызды рөл атқарады. Биоыдырайтын материалдарды жасау, қалдықтарды шикізат ретінде пайдалану, қауіпті химиялық заттардың орнына қауіпсіз баламаларды табу – жасыл химияның негізгі бағыттары.

• ТДМ 13. Климаттың өзгеруімен және оның салдарларымен күресу үшін шұғыл шаралар қабылдау.

  Климаттың өзгеруімен күресуде химияның рөлі айтарлықтай. Көмірқышқыл газын ауадан ұстау және сақтау технологиялары (CCS), энергия тиімділігін арттыратын материалдар, озон қабатын бұзатын заттардың орнына қауіпсіз баламаларды жасау – бұлардың бәрі химиялық зерттеулерді қажет етеді. Атмосфералық химия климаттық процестерді түсінуде маңызды.

• ТДМ 14. Мұхиттарды, теңіздерді және теңіз ресурстарын тұрақты даму мүддесінде сақтау және ұтымды пайдалану.

  Мұхиттардың денсаулығын сақтау үшін химиялық ластануды (пластиктер, пестицидтер, мұнай өнімдері) азайту керек. Биоыдырайтын пластиктерді жасау, мұнай төгілуін тазарту технологиялары, су асты экожүйелеріне зиянсыз жаңа балық аулау әдістерін дамыту – бәрі де химиялық шешімдерді талап етеді. Мұхиттың қышқылдануын зерттеу де химиялық процестерге негізделген.

• ТДМ 15. Құрлық экожүйелерін қорғау, қалпына келтіру және тұрақты пайдалануға ықпал ету, ормандарды тұрақты басқару, шөлейттенумен күресу, жердің деградациясын тоқтату және кері қайтару, биоәртүрліліктің жоғалуын тоқтату.

  Топырақ химиясы, өсімдіктер мен жануарлардың тіршілігі үшін қажетті элементтерді зерттеу – бұл мақсатқа жету үшін маңызды. Қоршаған ортаны ластаушы заттарды (ауыр металдар, пестицидтер) топырақтан тазарту әдістері, биодеградация процестерін қолдану, биоәртүрлілікті сақтау үшін зиянсыз заттарды жасау – химияның қосқан үлесі.

• ТДМ 16. Тұрақты даму мақсатында бейбіт және инклюзивті қоғамдар құруға ықпал ету, барлығы үшін әділдікке қол жеткізуді қамтамасыз ету және барлық деңгейлерде тиімді, есеп беретін және инклюзивті институттар құру.

  Химия тікелей бейбітшілік пен әділеттілікке қатыспаса да, ғылыми ынтымақтастық пен білім алмасу халықаралық қарым-қатынастарды жақсартады. Химиялық қаруды бақылау және жою технологиялары халықаралық қауіпсіздік үшін өте маңызды. Ғылыми дәлелдерге негізделген шешімдер қабылдау – тиімді басқарудың негізі.

• ТДМ 17. Тұрақты даму мақсатында жаһандық серіктестікті жандандыру.

  Ғылым, технология және инновация саласындағы халықаралық ынтымақтастық ТДМ жету үшін өте маңызды. Химиктер, инженерлер және басқа да ғалымдар бірігіп жұмыс істеу арқылы жаһандық мәселелерге шешім табады. Білім алмасу, технологияларды тарату және бірлескен зерттеулер – ТДМ-ды жүзеге асырудың негізгі қозғаушы күші. Химиялық зерттеулерге инвестиция салу және оларды халықаралық деңгейде қолдау – тұрақты дамуға апаратын жол.

Химияның Тұрақты Дамудағы Жалпы Рөлі

Жасыл химия (Green Chemistry) – бұл химиялық өнімдер мен процестерді адам денсаулығына және қоршаған ортаға зиянды заттардың пайда болуын немесе қолданылуын азайтатын етіп жобалауға бағытталған тәсіл. Бұл тұрақты дамудың негізгі бағыттарының бірі. Жасыл химияның 12 қағидасы қауіпсіз өндіріс, қалдықтарды азайту, энергия тиімділігін арттыру және жаңартылатын ресурстарды қолдану сияқты мақсаттарға бағытталған.

Химия бізге тек материалдар мен энергияны ғана емес, сонымен қатар қоршаған ортаны тазалауға, аурулармен күресуге және ауыл шаруашылығының өнімділігін арттыруға мүмкіндік беретін құралдарды ұсынады. Сондықтан, химиялық сауаттылықты арттыру, жас ұрпақты ғылымға баулу және жаңа, тұрақты шешімдерді іздеуге шабыттандыру өте маңызды.

Болашаққа Бағыт және Студенттердің Үлесі

Тұрақты даму мақсаттарына жету – бұл тек үкіметтердің немесе халықаралық ұйымдардың ғана міндеті емес, бұл әрбір адамның, әсіресе жас ұрпақтың ортақ жауапкершілігі. Сіз, студенттер, болашақтың инженерлері, ғалымдары, мұғалімдері және жетекшілері ретінде осы мақсаттарға жетуде үлкен рөл атқара аласыз.

• Білім алыңыз: Химия, биология, экология және әлеуметтік ғылымдар саласындағы білімдеріңізді тереңдетіңіз.
• Инновация жасаңыз: Жаңа, тұрақты материалдарды, энергия көздерін және өндіріс процестерін зерттеңіз.
• Хабардар болыңыз: ТДМ туралы және олардың айналаңыздағы әлемге қалай әсер ететіні туралы көбірек біліңіз.
• Әрекет етіңіз: Күнделікті өміріңізде тұрақты таңдаулар жасаңыз (мысалы, қалдықтарды азайту, энергияны үнемдеу).
• Ынтымақтасыңыз: Тұрақты дамуға арналған жобаларға қатысыңыз және басқалармен бірігіп жұмыс істеңіз.

«Планета және 17 мақсат» тек жаһандық күн тәртібі ғана емес, сонымен қатар әрқайсысымыздың болашаққа қосқан үлесімізді бағалайтын этикалық және ғылыми құндылықтар жиынтығы. Білім мен ғылымды, әсіресе химияны қолдана отырып, біз осы мақсаттарға жете аламыз және барлық адамдар үшін жақсы әрі тұрақты болашақ құра аламыз.

Материалды жүктеп алу

Оқу материалын төмендегі сілтемеден жүктеп алуға болады:

Планета және 17 мақсат - Жүктеп алу

Тұрақты даму мақсаттары

Бұл материал келесі ТДМ мақсаттарымен байланысты: ТДМ 1, ТДМ 2, ТДМ 3, ТДМ 4, ТДМ 5, ТДМ 6, ТДМ 7, ТДМ 8, ТДМ 9, ТДМ 10, ТДМ 11, ТДМ 12, ТДМ 13, ТДМ 14, ТДМ 15, ТДМ 16, ТДМ 17