Тұрақты даму мүддесіндегі білім беру мақсаттары

Мазмұны

Тұрақты даму мүддесіндегі білім беру мақсаттары

Кіріспе: Тұрақты даму және химия ғылымының рөлі

Бүгінгі таңда әлемдік қоғамдастық алдында тұрған ең өзекті мәселелердің бірі – тұрақты даму. Бұл ұғым тек қоршаған ортаны қорғаумен ғана шектелмейді, сонымен қатар экономикалық өсімді, әлеуметтік әділеттілікті және болашақ ұрпақтың қажеттіліктерін ескере отырып, қазіргі ұрпақтың қажеттіліктерін қанағаттандыруды көздейді. Тұрақты дамуға жету жолында білім берудің, оның ішінде химия білімінің рөлі айрықша маңызды.

Химия – бұл заттардың қасиеттерін, құрылымын және өзгерістерін зерттейтін іргелі ғылым. Оның тұрақты дамуға қосқан үлесі зор, себебі біз күнделікті қолданатын көптеген технологиялар мен өнімдер химиялық процестерге негізделген. Энергия өндіруден бастап, суды тазартуға, жаңа материалдар жасауға және қалдықтарды басқаруға дейін химиялық білім маңызды рөл атқарады. Осы тұрғыда, тұрақты даму мақсаттарына жету үшін химиялық білімді қалай қолдануға болатынын түсіну өте маңызды.

Тұрақты дамудың негізгі ұғымдары мен білім берудегі маңызы

Тұрақты даму – "болашақ ұрпақтың өз қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндігіне нұқсан келтірмей, қазіргі ұрпақтың қажеттіліктерін қанағаттандыратын даму" деп анықталады. Бұл анықтама 1987 жылы Брундтланд комиссиясының "Біздің ортақ болашағымыз" баяндамасында ұсынылған. Ол өзара байланысты үш бағанға негізделген:

• Экологиялық тұрақтылық: Табиғи ресурстарды сақтау, ластануды азайту, биоәртүрлілікті қорғау.
• Әлеуметтік тұрақтылық: Әділдік, теңдік, әл-ауқат, денсаулық және білімге қолжетімділік.
• Экономикалық тұрақтылық: Экономикалық өсім, жұмыспен қамту, кедейлікті жою және ресурстарды тиімді пайдалану.

Тұрақты даму мүддесіндегі білім беру (ТДМБ) – бұл оқушыларды жоғарыда аталған бағандар арасындағы күрделі байланыстарды түсінуге, сыни тұрғыдан ойлауға, проблемаларды шешуге және тұрақты болашаққа бағытталған жауапты шешімдер қабылдауға үйретуге бағытталған білім беру тәсілі. Бұл білім берудің дәстүрлі тәсілдерінен ерекшеленеді, өйткені ол тек деректерді жаттауға емес, сонымен қатар құндылықтарға, дағдыларға және көзқарастарға баса назар аударады.

Химия пәнін оқытуда ТДМБ элементтерін енгізу оқушыларға ғылыми білімді нақты өмірдегі мәселелермен байланыстыруға мүмкіндік береді. Олар химияның қоршаған ортаға, қоғамға және экономикаға қалай әсер ететінін түсініп, өздерінің болашақ мамандықтарында немесе күнделікті өмірде тұрақты шешімдерді қалай қабылдауға болатынын үйренеді.

Химия ғылымының тұрақты даму мақсаттарына қосқан үлесі

Химия көптеген тұрақты даму мақсаттарына (ТДМ) тікелей және жанама түрде үлес қосады. Мұнда оның рөлі әсіресе анық көрінетін бірнеше ТДМ-ды қарастырайық:

1. ТДМ 4: Сапалы білім беру. Тұрақты даму үшін білім берудің өзі сапалы болуы керек. Химияны оқытуда ТДМБ қағидаларын қолдану арқылы оқушылар тек химиялық формулаларды жаттап қана қоймай, сонымен қатар ғылыми ойлауды, мәселелерді шешу дағдыларын және жауапкершілікті сезінуді дамытады. Бұл олардың тұрақты болашақты қалыптастыруға қатысуына мүмкіндік беретін кешенді білім береді.
2. ТДМ 6: Таза су және санитария. Су – өмірдің негізі. Химия суды тазарту процестерінде (коагуляция, флокуляция, дезинфекция, мембраналық технологиялар), ауыз судың қауіпсіздігін бақылауда және ағынды суларды өңдеуде шешуші рөл атқарады. Мысалы, хлорды қолдану суды зарарсыздандыруға мүмкіндік берсе, активтендірілген көмір ауыр металдар мен органикалық ластағыштарды адсорбциялайды.
3. ТДМ 7: Қолжетімді және таза энергия. Қазіргі энергетика көбінесе қазба отындарға тәуелді, бұл климаттың өзгеруіне әкеледі. Химия жаңартылатын энергия көздерін дамытуда маңызды:
   • Күн батареялары: Кремний және басқа жартылай өткізгіш материалдардың химиясы күн энергиясын электр энергиясына айналдыруға мүмкіндік береді. Перовскиттер сияқты жаңа материалдардың дамуы тиімділікті арттыруда.
   • Батареялар мен отын элементтері: Энергияны сақтау және тасымалдау үшін литий-ионды батареялар, сутегі отын элементтері сияқты химиялық жүйелердің маңызы зор.
4. ТДМ 9: Индустрияландыру, инновация және инфрақұрылым. "Жасыл химия" принциптері өнеркәсіпті тұрақты етуге бағытталған. Бұл қауіпті химиялық заттарды пайдалануды азайту, энергия тиімділігін арттыру, қалдықтарды болдырмау және жаңа, қауіпсіз материалдарды жасауды қамтиды. Катализаторлардың дамуы химиялық реакциялардың тиімділігін арттырып, энергия шығынын азайтады.
5. ТДМ 12: Жауапты тұтыну және өндіріс. Химиялық өндіріс процестерін оңтайландыру, қалдықтарды азайту, материалдарды қайта өңдеу және биоыдырайтын пластиктер сияқты жаңа экологиялық таза материалдарды жасау осы мақсатқа жетуге көмектеседі. Мысалы, пластикті қайта өңдеуде полимерлер химиясы маңызды рөл атқарады.
6. ТДМ 13: Климаттық іс-қимыл. Атмосфералық химия климаттың өзгеруіне әсер ететін парниктік газдарды түсінуге көмектеседі. Химия көмірқышқыл газын ұстау және сақтау технологияларын, сондай-ақ баламалы, аз көмірқышқылды отындарды дамытуда маңызды.

Химия біліміндегі тұрақты дамудың нақты қолданыстары мен мысалдары

Оқушыларға химияның тұрақты дамуға қалай ықпал ететінін көрсету үшін нақты мысалдар келтіру қажет:

• Биопластиктер және биоыдырайтын материалдар: Мұнайдан жасалған дәстүрлі пластиктердің орнына жүгері крахмалы, целлюлоза немесе лактоза сияқты табиғи көздерден алынатын полимерлерді қолдану. Бұл материалдар табиғатта ыдырап, қоршаған ортаға зиянды қалдықтарды азайтады. Оқушыларға әртүрлі полимерлердің қасиеттерін және олардың ыдырау механизмдерін зерттеуді ұсынуға болады.
• Суды тазарту жүйелері: Химиялық тұндыру, сорбция, ион алмасу және кері осмос сияқты әдістер судан ластаушы заттарды кетіру үшін қалай қолданылатынын көрсету. Шағын тәжірибелер арқылы суды тазартудың қарапайым әдістерін көрсетуге болады.
• Катализаторлардың маңызы: Химиялық реакциялардың жылдамдығын арттырып, энергия шығынын азайтатын және жанама өнімдердің түзілуін болдырмайтын катализаторлардың өнеркәсіптік қолданылуын түсіндіру. Автомобиль катализаторларының ластаушы газдарды қауіпсіз заттарға айналдырудағы рөлі қызықты мысал бола алады.
• Жаңартылатын энергия көздеріндегі химия: Күн панельдерінің, литий-ионды батареялардың немесе отын элементтерінің жұмыс істеу принциптерін химиялық тұрғыдан түсіндіру. Мұнда электрохимияның негіздері өте маңызды.
• Ауыл шаруашылығындағы тұрақты тәсілдер: Топырақтың құнарлылығын арттыру және пестицидтердің қоршаған ортаға әсерін азайту үшін химиялық және биологиялық әдістерді үйлестіру. Мысалы, нано-технологияларды қолданып, тыңайтқыштар мен пестицидтерді нысаналы түрде жеткізу арқылы олардың мөлшерін азайту.

Оқушыларға арналған білім беру түсіндірмелері

Химияны тұрақты даму контекстінде оқыту оқушыларға күрделі мәселелерді түсінуге және оларға шешім іздеуге көмектеседі. Олар келесі дағдыларды дамытады:

• Сыни ойлау: Ғылыми деректерді талдау және ақпараттың шынайылығын бағалау.
• Мәселелерді шешу: Қоршаған ортаға қатысты химиялық проблемаларды анықтау және оларды шешудің шығармашылық жолдарын ұсыну.
• Интердисциплинарлық тәсіл: Химияны биология, физика, география және әлеуметтік ғылымдармен байланыстыру.
• Жауапкершілікті сезіну: Жеке іс-әрекеттердің және қоғамдық шешімдердің қоршаған ортаға және болашаққа әсерін түсіну.

Оқу процесінде оқушыларға жобалық жұмыстарды, зертханалық тәжірибелерді (мысалы, "жасыл химия" қағидаларын қолданып) және пікірталастарды ұсыну арқылы олардың белсенді қатысуын ынталандыруға болады. Мысалы, "Менің мектебімнің қалдықтарын қалай азайтуға болады?" немесе "Қоршаған ортаға ең аз зиян келтіретін тазалау құралын жасау" сияқты жобалар оқушылардың креативтілігін арттырады.

Қызықты деректер мен соңғы жаңалықтар

• CO2-ны пайдалы өнімдерге айналдыру: Ғалымдар көмірқышқыл газын (CO2) отынға немесе пластмассаларға айналдыратын катализаторларды әзірлеп жатыр. Бұл атмосферадағы парниктік газдардың мөлшерін азайтуға көмектеседі.
• Нанотехнологиялар: Наноматериалдар суды тазартуда, энергияны сақтауда және ластануды бақылауда жаңа мүмкіндіктер ашады. Мысалы, нанобөлшектер судан улы заттарды тиімді кетіре алады.
• Қазақстандағы "жасыл экономика" бастамалары: Қазақстан да "жасыл экономикаға" көшу стратегиясын қабылдап, жаңартылатын энергия көздерін дамытуға және қалдықтарды басқаруды жақсартуға баса назар аударуда. Бұл бағыттарда химиялық білім мен зерттеулердің рөлі артып келеді.

Қорытынды

Тұрақты даму мақсаттарын жүзеге асыру – бұл тек үкіметтердің немесе ірі компаниялардың ғана емес, сонымен қатар әрбір адамның, әсіресе жас ұрпақтың ортақ міндеті. Химия білімі осы үлкен міндетті шешудегі ең қуатты құралдардың бірі болып табылады.

Тұрақты даму мүддесіндегі білім беру арқылы оқушылар химияның адамзаттың қазіргі және болашақ қажеттіліктерін қанағаттандырудағы шешуші рөлін түсінеді. Олар тек білімді ғана емес, сонымен қатар тұрақты болашақты қалыптастыру үшін қажетті дағдылар мен жауапкершілікті дамытады. Химияны оқыту арқылы біз жаһандық мәселелерді шешуге қабілетті, инновациялық және жауапты азаматтарды тәрбиелейміз.

Материалды жүктеп алу

Оқу материалын төмендегі сілтемеден жүктеп алуға болады:

Тұрақты даму мүддесіндегі білім беру мақсаттары - Жүктеп алу

Тұрақты даму мақсаттары

Бұл материал келесі ТДМ мақсаттарымен байланысты: ТДМ 4 (Сапалы білім беру) және оған қоса ТДМ 6, 7, 9, 12, 13, 14, 15 мақсаттарына қатысты химия ғылымының үлесін көрсетеді.