Білім беру бойынша зерттеулер жасау

Білім беру бойынша зерттеулер жасау: Сапалы білімге жету жолы

Білім беру – кез келген қоғамның іргетасы, ал оның тиімділігі мен сапасы – болашақтың кепілі. Білім берудегі зерттеулер осы сапаны арттыруға, оқыту мен оқу процестерін тереңірек түсінуге, жаңа әдістер мен технологияларды енгізуге бағытталған жүйелі жұмыс. Бұл сала мұғалімдер, әдіскерлер, саясаткерлер және тіпті оқушылар үшін де өте маңызды, өйткені ол дәлелденген мәліметтер негізінде шешім қабылдауға мүмкіндік береді.

Білім беру зерттеулері – бұл оқудың, оқытудың, оқу бағдарламаларының, білім беру саясатының, ұйымдастырудың және басқарудың әртүрлі аспектілерін зерттейтін ғылыми пән. Ол білім беру ортасы мен оның қатысушыларының мінез-құлқын, оқыту нәтижелерін және білім беру тәжірибесін жақсарту жолдарын түсінуге ұмтылады. Бұл зерттеулер біздің білім беру туралы түсінігімізді тереңдетіп қана қоймай, сонымен қатар жаһандық деңгейдегі маңызды мәселелерді шешуге де үлес қосады.

Білім беру зерттеулерінің негізгі ұғымдары мен анықтамалары

Білім беру зерттеулерін түсіну үшін оның негізгі ұғымдарын білу қажет:

• Зерттеу сұрағы (Research Question): Бұл зерттеудің негізін құрайтын және жауап іздейтін нақты сұрақ. Мысалы, "Интерактивті тақталарды қолдану химия сабақтарында оқушылардың үлгерімін қалай өзгертеді?"
• Зерттеу дизайны (Research Design): Зерттеу сұрағына жауап беру үшін қолданылатын әдістер мен процедуралардың жалпы жоспары. Ол деректерді қалай жинау, талдау және түсіндіру керектігін анықтайды.
• Деректерді жинау (Data Collection): Зерттеуге қажетті ақпаратты жинау процесі. Бұл сауалнамалар, сұхбаттар, бақылаулар, тесттер немесе құжаттарды талдау арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.
• Деректерді талдау (Data Analysis): Жинақталған деректерді ұйымдастыру, түсіндіру және интерпретациялау. Бұл статистикалық әдістерді (сандық деректер үшін) немесе тақырыптық талдауды (сапалық деректер үшін) қамтуы мүмкін.

Зерттеу түрлері:

Білім берудегі зерттеулерді әдетте екі негізгі категорияға бөледі:

1. Сандық зерттеу (Quantitative Research): Бұл сандық деректерді жинауға және талдауға бағытталған зерттеу түрі. Мақсаты – айнымалылар арасындағы байланыстарды анықтау, болжамдар жасау және үлкен топтарға жалпылауға болатын нәтижелер алу.
   • Әдістері: Сауалнамалар, эксперименттер, статистикалық талдау.
   • Мысал: Химия пәнінен оқулықтың жаңа басылымы оқушылардың тестілеу нәтижелеріне қалай әсер ететінін анықтау.
2. Сапалық зерттеу (Qualitative Research): Бұл адамдардың тәжірибесін, пікірлерін және мағыналарын терең түсінуге бағытталған зерттеу түрі. Ол неліктен және қалай деген сұрақтарға жауап іздейді.
   • Әдістері: Сұхбаттар, фокус-топтар, бақылаулар, кейс-стадилер.
   • Мысал: Оқушылардың химия сабақтарына деген мотивациясын және олардың пәнге деген көзқарастарын зерттеу.
3. Аралас әдістер (Mixed Methods Research): Бұл сандық және сапалық әдістерді біріктіріп қолданатын зерттеу түрі. Ол бір сұраққа әртүрлі көзқарастардан толыққанды жауап алуға мүмкіндік береді.

Білім берудегі зерттеулердің маңыздылығы мен қолданылуы

Білім беру зерттеулері білім беру жүйесін жетілдіруде шешуші рөл атқарады. Оның негізгі қолданылу салалары:

• Оқыту әдістерін жетілдіру: Зерттеулер мұғалімдерге қандай оқыту стратегияларының тиімді екенін анықтауға көмектеседі. Мысалы, химиядағы зертханалық жұмыстарды орындау барысында оқушылардың сыни ойлау қабілеттерін дамыту үшін қандай әдістерді қолдану керектігін анықтайды. Дәстүрлі дәрістермен салыстырғанда, белсенді оқу әдістерінің оқушылардың білімді игеруіне оң әсер ететінін дәлелдейді.
• Оқу бағдарламаларын әзірлеу және бағалау: Білім беру зерттеулері жаңа оқу бағдарламаларының тиімділігін бағалауға және оларды оқушылардың қажеттіліктеріне сай бейімдеуге мүмкіндік береді. Мысалы, оқушылардың ғылыми сауаттылығын арттыруға бағытталған жаңа химия бағдарламасының нәтижелерін талдау.
• Білім беру саясатын қалыптастыру: Дәлелді зерттеулердің нәтижелері білім беру саясатын әзірлеушілерге дұрыс шешімдер қабылдауға көмектеседі. Мектептерді қаржыландыру, оқытушыларды даярлау және бағалау жүйелері сияқты мәселелер бойынша шешімдер қабылданады.
• Оқушылардың оқу нәтижелерін түсіну: Зерттеулер оқушылардың неліктен және қалай оқитынын, оқу кезінде қандай қиындықтарға тап болатынын анықтайды. Бұл оқытуды жекелендіруге және әр оқушының қажеттіліктерін қанағаттандыруға ықпал етеді. Мысалы, химиядағы абстрактілі ұғымдарды (атомдық құрылыс, химиялық байланыс) түсінудегі оқушылардың ортақ қате түсініктерін зерттеу және оларды түзету жолдарын табу.
• Мұғалімдердің кәсіби дамуы: Зерттеулердің нәтижелерін пайдалана отырып, мұғалімдер өз тәжірибелерін жетілдіріп, жаңа әдістерді үйрене алады.

Тұрақты даму мақсаттарымен байланысы (ТДМ)

Білім берудегі зерттеулер Біріккен Ұлттар Ұйымының 2030 күн тәртібіндегі Тұрақты даму мақсаттарының (ТДМ) іске асуына тікелей үлес қосады. Әсіресе, ТДМ 4: Сапалы білім мақсатымен тығыз байланысты.

ТДМ 4 мақсаты – "Барлығы үшін инклюзивті және әділ сапалы білімді қамтамасыз ету және өмір бойы оқу мүмкіндіктерін насихаттау". Білім беру зерттеулері осы мақсатқа жету үшін қажетті білім мен құралдарды ұсынады:

• Инклюзивті білім: Зерттеулер ерекше қажеттіліктері бар оқушыларға, маргиналданған топтарға немесе гендерлік теңсіздіктерге қатысты білім беру кедергілерін анықтауға және оларды жою жолдарын ұсынуға көмектеседі.
• Білім берудің әділдігі: Зерттеулер білім берудегі теңсіздіктердің себептерін анықтап, әділ мүмкіндіктерді қамтамасыз ететін саясат пен тәжірибелерді дамытуға ықпал етеді.
• Оқу сапасын жақсарту: Оқыту бағдарламаларының тиімділігін, оқытушылардың дайындығын және оқу ортасының сапасын зерттеу арқылы жалпы білім беру сапасын арттыруға болады.
• Өмір бойы оқу: Үздіксіз білім беру мен кәсіби дамудың тиімділігін зерттеу арқылы ересектерге арналған оқыту бағдарламаларын жақсартуға болады.

Бұдан бөлек, білім беру зерттеулері ғылым мен технологиядағы ТДМ 9 (Өнеркәсіп, инновация және инфрақұрылым) және ТДМ 17 (Мақсаттарға жету үшін серіктестік) сияқты басқа мақсаттарға да жанама түрде ықпал етеді, өйткені ол инновацияны ынталандырады және халықаралық ғылыми ынтымақтастықты нығайтады.

Қызықты деректер мен соңғы дамулар

Білім беру зерттеулері саласы үнемі дамып келеді, жаңа технологиялар мен ғылыми жетістіктер білім беруге деген көзқарасымызды өзгертуде:

• Нейроғылым және білім беру (Neuroscience and Education): Мидың қалай жұмыс істейтінін және оқу процесінде қандай өзгерістер болатынын зерттеу білім беру тәжірибесін оқушының танымдық қабілеттеріне сай етіп құруға мүмкіндік береді. Мысалы, есте сақтау, назар аудару және проблемаларды шешу қабілеттерін арттыратын оқыту әдістерін әзірлеу.
• Білім беру технологияларындағы зерттеулер (EdTech Research): Жасанды интеллект (ЖИ), виртуалды шындық (VR) және кеңейтілген шындық (AR) сияқты технологиялар білім беруде қалай қолданылып, оқушылардың қатысуын және нәтижелерін қалай жақсартатынын зерттеу өзекті. Химия пәнінде виртуалды зертханалардың тиімділігін немесе ЖИ-ға негізделген жекелендірілген оқыту платформаларының әсерін зерттеу сияқты бағыттар дамуда.
• Жекелендірілген оқыту (Personalized Learning): Әр оқушының қажеттіліктеріне, қызығушылықтарына және оқу стиліне бейімделген оқыту әдістерін зерттеу. Бұл оқушылардың максималды әлеуетін ашуға көмектеседі.
• Үлкен деректерді талдау (Big Data Analytics) және оқу аналитикасы (Learning Analytics): Оқу процесі туралы жинақталған үлкен деректерді талдау арқылы оқушылардың мінез-құлқындағы заңдылықтарды, оқу үлгеріміндегі тенденцияларды анықтау және оқытуды жақсарту үшін болжамдар жасау.

Қорытынды

Білім беру бойынша зерттеулер жасау – бұл болашақ ұрпақтың сапалы білім алуына және олардың әлемдегі өзгерістерге бейімделуіне мүмкіндік беретін үздіксіз процесс. Бұл зерттеулер дәлелденген білімге негізделген оқытуды, инновациялық әдістерді және тиімді саясаттарды қалыптастыруға көмектеседі.

Әрбір мұғалім, әрбір оқушы және әрбір білім беру қызметкері осы зерттеулердің нәтижелерін түсініп, оны өз тәжірибесінде қолдану арқылы білім беру сапасын арттыруға үлес қоса алады. Химия білімі сияқты күрделі пәндердегі оқушылардың қажеттіліктерін терең түсіну және оқыту әдістерін үнемі жетілдіру арқылы ғана біз оларды болашақтың сын-қатерлеріне дайындай аламыз.

Білім беру зерттеулері біздің қалай оқитынымыз, не үшін оқитынымыз және білім беруді қалай үздіксіз жетілдіре алатынымыз туралы сұрақтарға жауап бере отырып, прогрестің қозғаушы күші болып қала береді.

Материалды жүктеп алу

Білім беру зерттеулері туралы оқу материалын төмендегі сілтемеден жүктеп алуға болады:

Білім беру бойынша зерттеулер жасау - Жүктеп алу