Кейс әдісі бойынша мақала

Мазмұны

Бұл мақала білім берудегі ең тиімді және инновациялық әдістердің бірі – кейс әдісіне арналған. Ол студенттердің сыни ойлау, мәселе шешу және талдау дағдыларын дамытуға мүмкіндік беретін белсенді оқыту тәсілі болып табылады. Әсіресе химия білімінде кейс әдісі теориялық білімді нақты өмірлік жағдайлармен байланыстырып, оқушыларға күрделі химиялық процестер мен құбылыстарды тереңірек түсінуге көмектеседі. Мұнда біз кейс әдісінің негізгі қағидаларын, химиядағы қолданыс мысалдарын, оқушыларға арналған нұсқаулықтарды, сондай-ақ оның Тұрақты даму мақсаттарымен (ТДМ) байланысын жан-жақты қарастырамыз.

Кейс әдісі дегеніміз не?

Кейс әдісі (Case Method) – бұл оқыту процесінде студенттерге нақты өмірдегі немесе болған оқиғаларға негізделген мәселелерді (кейстерді) ұсыну арқылы олардың талдау, шешім қабылдау және сыни ойлау қабілеттерін дамытуға бағытталған интерактивті оқыту тәсілі. Бұл әдіс дәрістерден және жаттаудан айырмашылығы, студенттерді мәселені анықтауға, ақпаратты зерттеуге, балама шешімдерді әзірлеуге және өз тұжырымдарын дәлелдеуге ынталандырады. Кейс әдісін қолдану арқылы оқушылар теориялық білімдерін практикалық жағдайларда қолдануға үйренеді, бұл олардың кәсіби дайындығын арттырады.

Бұл әдістің негізгі мақсаты – студенттерді тек ақпаратты игеруге емес, сонымен қатар оны сыни тұрғыдан бағалауға, мәселелерді жүйелі түрде талдауға және ұтымды шешімдер табуға үйрету. Химия саласында бұл әдіс күрделі химиялық реакцияларды, экологиялық мәселелерді, өнеркәсіптік апаттарды немесе жаңа материалдарды әзірлеу кезіндегі қиындықтарды зерттеу үшін өте тиімді.

Кейс әдісінің негізгі қағидалары мен артықшылықтары

Кейс әдісі оқыту процесінде бірнеше маңызды қағидаларға негізделеді:

• Студентке бағытталған оқыту: Оқытушы пассивті тыңдаушы емес, керісінше белсенді қатысушы рөлін атқарады.
• Нақтылық: Кейстер нақты өмірлік немесе мүмкін болатын кәсіби жағдайларды сипаттайды, бұл оқушылардың мотивациясын арттырады.
• Мәселелілік: Әр кейс шешімін талап ететін нақты мәселені қамтиды, бұл мәселе шешу дағдыларын дамытады.
• Интерактивтілік: Топтық жұмыс, талқылаулар және пікірталастар арқылы студенттер бір-бірінен үйреніп, әртүрлі көзқарастарды түсінеді.
• Көптеген шешімдердің болуы: Әдетте, кейстердің бір ғана дұрыс шешімі болмайды, бұл студенттерді шығармашылық ойлауға және балама нұсқаларды іздеуге ынталандырады.

Кейс әдісін қолданудың бірқатар артықшылықтары бар:

• Сыни ойлауды дамыту: Студенттер ақпаратты талдап, дәлелдерді бағалап, қисынды қорытындылар жасауға үйренеді.
• Мәселе шешу дағдыларын жетілдіру: Күрделі жағдайларды талдап, тиімді шешімдерді әзірлеу қабілеті артады.
• Коммуникация және командалық жұмыс: Топтық талқылаулар арқылы студенттер өз ойларын жеткізуге, басқалардың пікірін тыңдауға және келісімге келуге үйренеді.
• Теория мен практиканы байланыстыру: Дәрісте алған білімдерін нақты өмірлік сценарийлерде қолдану мүмкіндігі туады.
• Шешім қабылдау қабілеті: Белгісіздік жағдайында ақпарат негізінде саналы шешімдер қабылдауға үйренеді.
• Мотивацияны арттыру: Нақты және қызықты мәселелерді шешу оқушылардың оқуға деген ынтасын күшейтеді.

Химия біліміндегі кейс әдісі: Нақты әлемдегі қолданыстар мен мысалдар

Химия – абстрактілі ұғымдар мен күрделі теорияларға толы ғылым. Кейс әдісі осы теорияларды нақты, көзбен көретін және қолданбалы жағдайлармен байланыстыруға тамаша мүмкіндік береді. Міне, химия біліміндегі кейс әдісін қолданудың бірнеше нақты мысалдары:

1. Экологиялық химия:
   • Судың ластануы: Қаладағы өзеннен табылған белгісіз ластаушы заттың химиялық құрамын анықтау, оның адам денсаулығына және экожүйеге әсерін бағалау, сондай-ақ оны тазарту әдістерін ұсыну. Мысалы, өнеркәсіптік қалдықтардан туындаған ауыр металдардың немесе пестицидтердің ластануы.
   • Ауаның ластануы: Өндіріс аймағындағы ауадағы зиянды газдардың (күкірт диоксиді, азот оксидтері) деңгейін талдау, олардың көздерін анықтау және шығарындыларды азайту бойынша химиялық әдістерді ұсыну.
   • Пластик қалдықтары: Полимерлердің деградациясын, микропластик мәселесін және жаңа биоыдырайтын материалдарды әзірлеуді зерттеу.
2. Өнеркәсіптік химия және материалтану:
   • Жаңа материалды әзірлеу: Белгілі бір қасиеттері бар (мысалы, жоғары температураға төзімді, жеңіл, берік) жаңа полимерді немесе композитті материалды синтездеу үшін қандай мономерлерді немесе қосылыстарды қолдану керектігін анықтау.
   • Өндірістік процесті оңтайландыру: Химиялық зауыттағы белгілі бір өнімнің шығымын арттыру немесе өндіріс құнын азайту үшін реакция жағдайларын (температура, қысым, катализатор) қалай өзгертуге болатынын талдау.
   • Сапаны бақылау: Белгілі бір химиялық өнім партиясындағы стандарттарға сәйкес келмейтін ауытқуды анықтау және оның себептерін (шикізат, реакция жағдайлары, сақтау) зерттеу.
3. Аналитикалық химия:
   • Сот химиясы: Қылмыс орнынан табылған белгісіз ұнтақтың немесе сұйықтықтың химиялық құрамын анықтау және оның қылмысқа қатысын дәлелдеу. Мысалы, есірткі заттарын немесе улы химикаттарды анықтау.
   • Азық-түлік қауіпсіздігі: Тағам өнімдеріндегі зиянды қоспаларды, пестицид қалдықтарын немесе аллергендерді анықтау үшін химиялық талдау әдістерін қолдану.
4. Биохимия және фармацевтика:
   • Дәрілік заттарды әзірлеу: Белгілі бір ауруды емдеуге арналған жаңа дәрілік затты синтездеудегі қиындықтарды талдау, оның жанама әсерлерін және әсер ету механизмдерін зерттеу.
   • Метаболикалық бұзылыстар: Адам ағзасындағы белгілі бір биохимиялық жолдардың бұзылуымен байланысты ауруларды (мысалы, диабет) зерттеу және оны емдеу үшін химиялық тәсілдерді ұсыну.

Әрбір кейс студенттерге тек "не?" деген сұраққа жауап беруге ғана емес, сонымен қатар "неліктен?", "қалай?", "қандай салдары болады?" деген сұрақтарға да жауап іздеуге мәжбүр етеді. Бұл оларды кешенді ойлауға және пәнаралық байланыстарды көруге үйретеді.

Оқушыларға арналған нұсқаулық: Кейс әдісімен қалай жұмыс істеу керек?

Кейс әдісі арқылы жұмыс істеу белгілі бір қадамдарды қамтиды. Оқушылар келесі нұсқаулықты ұстану арқылы ең жақсы нәтижелерге қол жеткізе алады:

1. Кейсті мұқият оқып, түсіну:
   • Мәселенің контекстін, қатысушыларды, оқиғалар хронологиясын және қол жетімді деректерді анықтаңыз.
   • Негізгі фактілер мен мәліметтерді ерекшелеп алыңыз.
2. Мәселені/мәселелерді анықтау:
   • Кейстегі орталық мәселені немесе шешілуі қажет бірнеше мәселені тұжырымдаңыз. Бұл «неге?» деген сұраққа жауап іздеуден басталуы мүмкін.
3. Деректерді талдау және мәселенің негізгі себептерін табу:
   • Қол жетімді химиялық білімдеріңізді және қағидаларыңызды қолданып, мәселенің мүмкін себептерін зерттеңіз.
   • Қандай ақпарат жетіспейді немесе қосымша зерттеуді қажет етеді?
   • Мәселе мен оның себептері арасындағы байланысты орнатыңыз.
4. Балама шешімдерді әзірлеу:
   • Мәселені шешудің бірнеше әртүрлі жолдарын ұсыныңыз. Бұл кезеңде шығармашылық және "рамкадан тыс" ойлау маңызды.
   • Әрбір шешімнің химиялық негіздемесін көрсетіңіз.
5. Шешімдерді бағалау:
   • Әрбір балама шешімнің артықшылықтары мен кемшіліктерін талдаңыз.
   • Олардың экономикалық тиімділігін, экологиялық әсерін, қауіпсіздігін және мүмкін болатын жанама салдарларын қарастырыңыз.
   • Химиялық реакциялардың тепе-теңдігі, термодинамикасы, кинетикасы және токсикологиясы сияқты факторларды ескеріңіз.
6. Ең жақсы шешімді таңдау және ұсыныстар жасау:
   • Талдау нәтижелері негізінде ең оңтайлы шешімді таңдаңыз.
   • Өз таңдауыңызды нақты дәлелдермен негіздеңіз.
   • Әрекет жоспарын және оны іске асырудың қадамдарын ұсыныңыз.
7. Талқылау және қорғау:
   • Өз талдауыңызды және ұсыныстарыңызды топта немесе сынып алдында ұсыныңыз.
   • Сұрақтарға жауап беріп, басқалардың пікірлерін тыңдаңыз және орынды пікірталасқа қатысыңыз.

Тұрақты даму мақсаттарымен (ТДМ) байланысы

Кейс әдісі, әсіресе химия білімінде, Біріккен Ұлттар Ұйымының Тұрақты даму мақсаттарына (ТДМ) жетуге ықпал ететін маңызды құрал болып табылады. Көптеген химиялық мәселелер тікелей немесе жанама түрде ТДМ-мен байланысты. Кейстер арқылы студенттер осы жаһандық мәселелерді шешуде химияның рөлін түсінеді:

• ТДМ 4: Сапалы білім беру. Кейс әдісі студенттерді белсенді оқуға тарту арқылы сапалы және инклюзивті білім беруді қамтамасыз етеді. Ол өмір бойы оқуға қажетті дағдыларды (сыни ойлау, мәселе шешу, ынтымақтастық) дамытады.
• ТДМ 6: Таза су және санитария. Судың ластануы, суды тазарту технологиялары, химиялық қоспаларды анықтау және жою мәселелеріне арналған кейстер химияның осы мақсатқа жетудегі маңызды рөлін көрсетеді.
• ТДМ 7: Қолжетімді және таза энергия. Баламалы энергия көздерін (мысалы, күн батареялары, отын элементтері, биоотын) әзірлеудегі химиялық принциптерді зерттейтін кейстер энергия қауіпсіздігіне және климаттың өзгеруіне қарсы күреске ықпал етеді.
• ТДМ 9: Индустрияландыру, инновация және инфрақұрылым. Өнеркәсіптік химиядағы тиімдірек және экологиялық таза процестерді әзірлеуге бағытталған кейстер тұрақты индустриялық дамуға септігін тигізеді.
• ТДМ 12: Жауапты тұтыну және өндіру. Жасыл химия принциптерін қолдану, қалдықтарды азайту, қайта өңдеу және өмірлік циклды бағалауға арналған кейстер жауапты тұтыну мен өндіру үлгілерін насихаттайды.
• ТДМ 13: Климаттық іс-қимыл. Парниктік газдардың шығарындыларын азайту, көміртекті ұстау технологиялары, климатқа әсер ететін химиялық процестерді талдауға арналған кейстер климаттың өзгеруімен күресуде химияның шешуші рөлін көрсетеді.
• ТДМ 14 және 15: Мұхит экожүйелері және жер үсті экожүйелері. Химиялық ластанудың су мен құрлық экожүйелеріне әсерін зерттейтін кейстер студенттерді қоршаған ортаны қорғауға және биологиялық әртүрлілікті сақтауға шақырады.

Осылайша, кейс әдісі студенттерге химиялық білімдерін тек академиялық тұрғыдан ғана емес, сонымен қатар жаһандық мәселелерді шешуге қатысу контекстінде де түсінуге мүмкіндік береді.

Кейс әдісінің тарихы мен заманауи дамуы

Кейс әдісінің тамыры XIX ғасырдың соңында Гарвард заң мектебінде Чарльз Сондерс Пирс пен Кристофер Колумбус Лангделлдің заңгерлік білім беруде нақты істерді талдауды енгізуінен бастау алады. Ол заңгерлік білім беруді мәселе шешуге және сыни талдауға бағыттау арқылы түбегейлі өзгертті. XX ғасырдың басында бұл әдіс Гарвард бизнес мектебіне ауысып, онда менеджмент және кәсіпкерлік саласындағы мамандарды дайындауда кеңінен қолданыла бастады.

Бүгінгі таңда кейс әдісі әлемнің көптеген университеттерінде және білім беру деңгейлерінде, оның ішінде медицина, инженерия, қоғамдық денсаулық сақтау және, әрине, жаратылыстану ғылымдарында (химияны қоса) белсенді қолданылады. Заманауи кейс әдісі тек мәтіндік сипаттамалармен шектелмейді. Оған видео материалдар, интерактивті симуляциялар, деректер базасы және виртуалды зертханалар енгізілуде. Цифрлық технологиялардың дамуымен қатар, онлайн платформалар мен қашықтықтан оқытуда кейстерді қолдану мүмкіндіктері кеңейіп келеді. Бұл студенттерге географиялық шектеулерге қарамастан, әлемнің түкпір-түкпірінен бірігіп, күрделі мәселелерді шешуге мүмкіндік береді.

Қорытынды

Кейс әдісі химия білімінде студенттердің тек теориялық білімін тереңдетіп қана қоймай, сонымен қатар оларды нақты өмірдегі күрделі мәселелерді шешуге дайындайтын қуатты педагогикалық құрал болып табылады. Ол сыни ойлау, талдау, командалық жұмыс және коммуникация дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді, бұл заманауи еңбек нарығында және жаһандық мәселелерді шешуде өте қажет. Тұрақты даму мақсаттарымен тығыз байланысты кейстерді қолдану арқылы студенттер химияның қоршаған ортаны қорғауға, ресурстарды тиімді пайдалануға және адамзаттың тұрақты болашағын құруға қосқан үлесін тереңірек түсінеді. Сондықтан, кейс әдісін химияны оқыту процесіне кеңінен енгізу қазіргі білім берудің өзекті талаптарының бірі болып табылады.

Материалды жүктеп алу

Оқу материалын төмендегі сілтемеден жүктеп алуға болады:

Кейс әдісі бойынша мақала - Жүктеп алу